Verzamelde oudere berichten (2009)
1 VORSTELIJKE KANSELARIJEN EN SCRIPTORIA IN DE LAGE LANDEN
11 en 12 december 2009, Paleis der Academiën, Brussel
2009-11-20
Ter gelegenheid van haar 175ste verjaardag organiseert de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis van België het tweedaags congres “Vorstelijke kanselarijen en Scriptoria in de Lage Landen. 10de - 15de eeuw”.
Inschrijven kan vóór 30 november 2009 bij het Secretariaat van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, Hertogsstraat 1, 1000 Brussel (www.kcgeschiedenis.be; fax : +32 (0)2. 550. 22. 05; e-mail : luc.moreau@cfwb.be)
Programma 11 december
9.30 Verwelkoming (Jean-Marie Duvosquel) en Introductie (Walter Prevenier)
10.00 Van scriptorium tot kanselarij (o.l.v. Raoul Van Caenegem) met La genèse des scriptoria lotharingiens (IXe-Xe s.) Jens Schneider, Van privaatoorkonde naar vorstelijke oorkonde. De oorkonden van de eerste graven van Vlaanderen, inzonderheid voor de Sint-Pietersabdij te Gent (10de-11de eeuw) Georges Declercq en Monastieke identiteit en maatschappelijk gedrag in de twaalfde-eeuwse “cartularium-kroniek van Hesdin“ Steven Vanderputten
12.30 Lunch
13.45 Bisschoppelijke kanselarijen en kathedraalkapittels (o.l.v. Jean-Marie Duvosquel) met La chancellerie des évêques de Liège (Xe-XIIe s.) Jean-Louis Kupper, Chancellerie épiscopale, chancellerie canoniale : unicité ou pluralité des institutions à Cambrai au XIIe siècle Nathalie Barré, La chancellerie des évêques de Thérouanne au XIe s. Benoît-Michel Tock en De bisschop, de heren en de stad. Het oorkondewezen in Utrecht ca. 1250-ca. 1320 Jan Burgers
17.30 Akten der Belgische Vorsten: stand van zaken (Thérèse de Hemptinne, Alain Dierkens en David Guilardian)
Programma 12 december
9.30 Vorstelijke en heerlijke kanselarijen (o.l.v. Walter Prevenier) met Actes princiers et naissance des principautés territoriales: les pouvoirs laïques entre Meuse et Rhin (fin Xe - début XIIe s.) Michel Margue, Actes princiers et naissance des principautés territoriales : du duché de Basse-Lotharingie au duché de Brabant (XIe - XIIIe s.) Alain Dierkens en David Guilardian, De grafelijke kanselarij in Vlaanderen en Henegouwen tijdens het regentschap van Filips van Namen (1206-1212) Els De Paermentier en Gouverner sans chancellerie? Le recours à l‘écrit chez les comtes et les barons du nord de la France aux XIIe et XIIIe s. Jean-François Nieus
12.45 Lunch
13.45 Organisatie: personeel en beheer (o.l.v. Karel Velle) met “Dou commant monsigneur, P. de Songnie”. Henegouwse kanselarijkrachten in dienst van de graven van Henegouwen, Holland en Zeeland (1299-1345) Valeria Van Camp, Meten is weten ? De toepassing van het Groningen Intellingent Writer Identification System op Hollandse kanselarij-oorkonden, 1299-1345 Jinna Smit, Les documents diplomatiques de la cathédrale Saint-Lambert de Liège antérieurs à l‘incendie de 1185 Alexis Wilkin, Archives, archivage et archivistique à la collégiale de Saint-Omer à la fin du Moyen Âge à la lumière d‘un inventaire de 1480 Jean-Charles Bédague en Bewaren of weggooien, afschrijven of verplaatsen. Het papieren cartularium van de graven van Holland en Zeeland en de zorg voor het grafelijke archief in 1299 Eef Dijkhof
18.15 Conclusie (Thérèse de Hemptinne)
Redactie
2 DE WERELD VAN CATHARINA VAN KLEEF
2009-11-20
Op diverse locaties in Nijmegen loopt van 9 tot 12 december 2009 het congres Catherine’s world. Devotion, demons and daily life in the 15th century. Het congres begeleidt de gelijknamige tentoonstelling in Museum Het Valkhof over het omstreeks 1440 vervaardigde getijdenboek van Catherina van Kleef. Naast het bezoek aan de verschillende tentoonstellingen in Nijmegen en een uitstap naar Xanten, Kalkar en Kleef zijn er lezingen van Hanneke van Asperen, Herman Beckmann, Svenja Boßmann, Claudine Chavannes, Gregory Clark, Henri Defoer, Maarten van Driel, Rob Dückers, Timothy Husband, Hans Kienhorst, Christian Klamt, Jos Koldeweij, Anne Korteweg, James H. Marrow, Martine Meuwese, Daan van Speybroeck, Bert Thissen, Hugo van der Velden, Lieve Watteeuw, Guido de Werd en Roger Wieck.
Voor nadere informatie, registratie en dergelijke, zie: http://www.ru.nl/kunstgeschiedenis/actueel/agenda_afdeling/conference/
Redactie
3 COLLOQIUM OVER ABT WIBALD VAN STAVELOT
2009-11-20
Alain Dierkens en Nicolas Schroeder organiseren op 19 en 20 november 2009 het colloquium Wibald en questons. Un grand abbé lotharingien du XIIe siècle in de abdij van Stavelot. Naast beide organisatoren staan ook Christina Ceulemans, Martina Hartmann, Jean-Louis Kupper, Albert Lemeunier, Julien Maquet, Alfred Minke, Claire Pascaud, Steven Vanderputten, Susanne Wittekind en Walter Ysebaert in voor de lezingen. Donderdag 19 november staat in het teken van de geschiedenis met als subthema‘s bronnen en geschiedschrijving, politiek en instellingen en tenslotte monastieke wereld en samenleving. Vrijdag 20 november komen de kunstgeschiedenis en de archeologie aan bod, via een aantal topstukken, de opgravingen van de abdijkerk, de plaats van kunst in de bronnen en de betekenis van de kunst bij Wibald.
Meer info en inschrijvingen (tot 16 november) via: +32 (0)80 88 08 78, groupe@abbayedestavelot.be of op het Franstalige luik van www.abbayedestavelot.be.
Redactie
4 DE NALATENSCHAP VAN DE SINT-PAULUSABDIJ
Negentiende symposium van de contactgroep Signum, Utrecht, vrijdag 6 november 2009
2009-10-13
Voor de negentiende keer organiseert de contactgroep Signum een symposium, dit jaar in samenwerking met Het Utrechts Archief. Het symposium zal plaatsvinden op vrijdag 6 november in Utrecht. Als thema is gekozen voor de nalatenschap van de Utrechtse Sint-Paulusabdij. De Paulusabdij werd al rond het jaar 1000 gesticht. De gemeenschap bevond zich aanvankelijk op de Hohorst nabij Amersfoort, totdat bisschop Bernold de abdij rond 1050 overbracht naar de stad Utrecht, waar zij tot 1580 bleef bestaan. Hoewel de Paulusabdij na Egmond de oudste benedictijnerstichting in de noordelijke Nederlanden is, resteert er slechts een zeer fragmentarische nalatenschap. Zo dateren de oudste originele archivalia pas van de veertiende eeuw, en ook van de bibliotheek is uit de periode voor 1300 slechts een beperkt aantal handschriften overgebleven. In de achttiende en negentiende eeuw werd de kerk van de Paulusabdij gesloopt; van het interieur is geen enkele afbeelding bekend. Toch is het meer dan de moeite waard om deze fragmentarische overlevering aan een nadere beschouwing te onderwerpen, om zo meer zicht te krijgen op de rijke geschiedenis van de Paulusabdij. De directe aanleiding daartoe is het bouwhistorisch onderzoek dat is verricht in het kader van de ingebruikname van de nieuwe publieksruimte van Het Utrechts Archief, die zich bevindt op de locatie van de Sint-Paulusabdij. Vanzelfsprekend vormt een rondleiding door het gebouw en de vaste expositie, die deels gewijd is aan de bijzondere historie van het gebouw, onderdeel van het symposium. Zoals gebruikelijk biedt het programma volop gelegenheid voor het stellen van vragen en het voeren van discussie.
Programma
9.00 Ontvangst en koffie
9.30 Opening
9.30-10.10 Lotty Broer (Utrecht) - Sporen van Cluny? De abdijen van Sint-Paulus in Utrecht en Sint-Laurens in Oostbroek-De Bilt
10.10-10.50 Kaj van Vliet (Het Utrechts Archief) - Monniken buiten de abdij. De proosdijen van de Paulusabdij op de Heiligenberg en in Driel
10.50-11.20 Koffie/Thee
11.20-12.00 Hein Hundertmark (Utrecht) - Naar Adalbolds voorbeeld. De kerken van bisschop Bernold
12.00-12.15 Algemene ledenvergadering
12.15-13.15 Lunch
13.15-14.00 Rondleiding door het gebouw en tentoonstelling
14.00-14.40 Bart Jaski (Universiteit Utrecht) - Fragmenten van handschriften uit de bibliotheek van de Paulusabdij: een codicologische queeste
14.40-15.20 Peter Gumbert (Lopik) - Handschriften in de bibliotheek van het Paulusklooster
15.20-15.50 Thee/Koffie
15.50-16.30 Hildo van Engen (Amsterdam) - Laatmiddeleeuwse hervormingen in de Paulusabdij
16.30-17.00 Afsluiting door dagvoorzitter Hans Mol (Fryske Akademy/Universiteit Leiden)
17.00 Borrel en aansluitend de mogelijkheid tot deelname aan het diner (voor eigen rekening)
Voor leden van Signum bedragen de kosten voor deelname (inclusief koffie/thee, lunch, borrel) € 12,50; niet-leden betalen € 20,-, studenten € 15,-. Aanmelding is mogelijk door middel van een e-mail aan de secretaris van Signum, Bas Diemel (bas.diemel@ugent.be). De kosten van deelname kunnen op de dag van het symposium ter plaatse worden voldaan.
Redactie
5 15DE MEDIËVISTENDAG
De media van de macht, Utrecht 31 oktober 2009
2009-10-13
De Mediëvistendag vindt ditmaal plaats op zaterdag 31 oktober aan de Universiteit Utrecht (Drift 21). Onderwerp zijn de wijzen waarop in de Middeleeuwen gebruik werd gemaakt van verschillende media om macht uit te oefenen. Daarbij valt te denken aan het gebruik van geschreven teksten (waarbij naast de inhoud ook de uiterlijke vormen van bijvoorbeeld handschriften, oorkonden of munten een rol konden spelen) en van vormen van mondeling taalgebruik (de keuze van een bepaalde taal of een bepaald ’register’ om de boodschap over te brengen), maar ook kan men denken aan het gebruik van velerlei niet-verbale media, zoals houdingen en gebaren, visuele beelden, kleuren, geluid (bijvoorbeeld muziek), smaken en geuren, en aan de combinaties van verschillende media in rituelen en ceremonies. Het thema leent zich voor bijdragen van vertegenwoordigers van alle disciplines die zich met de Middeleeuwen bezighouden: geschiedenis, kunstgeschiedenis, literatuurgeschiedenis, taalkunde, musicologie, archeologie en de verschillende hulpwetenschappen (codicologie, paleografie, diplomatiek, numismatiek), enzovoorts.
Aanmelding: vóór 15 oktober bij het secretariaat van de onderzoekschool, bij voorkeur via e-mail: ozsmed@rug.nl. Kosten: 10,00 € per deelnemer, contant te voldoen aan het begin van de dag zelf.
Programma
10:30: ontvangst met koffie
11:00-11:15: Dick de Boer (RUG) en Marco Mostert (UU), woorden van welkom en korte inleiding op het thema van de dag
11:15-12:45: keynote lezingen: Jan Dumolyn (UGent), De staat, de stad, the medium and the message in de Bourgondische Nederlanden: Een nieuw onderzoeksproject, (Jan Dumolyn en Graeme Small); Jeroen Duindam (RUG), Vorst en volk: De verbeelding van een verschuivende relatie
12:45-13:45: broodjeslunch
13:45-14:45: eerste reeks parallelsessies
Sessie 1: Materiële cultuur en politieke cultuur: Marco Mostert (UU), Brieven, hoeden en regalia: Weet hebben van de koning en Frank Tang (onafhankelijk onderzoeker), De koning heeft geen weet: De vorstenspiegel en de politieke cultuur van de latere Middeleeuwen
Sessie 2: Oorkonden en verordeningen: Anna Adamska (UU), Multi- en transmedialiteit van de middeleeuwse koninklijke oorkonden; Jonas Braekevelt (UGent), Hoogheid en heerlijkheid: Het uitdragen van de Bourgondische staatsambities in het graafschap Vlaanderen doorheen de verordeningen van Filips de Goede
Sessie 3: Memoria: Medium van de macht: Charlotte Dikken (UU), Gebrandschilderde glazen als uiting van machtsaanspraken: de St. Waldetrudiskerk in Bergen (B); Truus van Bueren (UU), Medieval Memoria Online (MeMO): Een hulpmiddel voor het onderzoek naar memoria en macht
15:00-16:00: tweede reeks parallelsessies
Sessie 4: Heersers en onderdanen: Maaike van Berkel (UvA), Het luisterende oor van de kalief; Ulrike Wuttke (UGent), ’Doe quam mi die mare’: Het Boec vander Wraken van Jan van Boendale, de notie van het pastoraat en ’pastoral forms of power’
Sessie 5: Voorstellingen en legitimaties: Jelle de Rock (Universiteit Antwerpen), Laatmiddeleeuwse voorstellingen van land en stad als socio-politieke representatievorm; Jonas Goossenaerts (Universiteit Antwerpen), De legitimering van hertog Antoon van Bourgondië (reg. 1406-1415) door contemporaine Brabantse kronieken
Sessie 6: Het Woord als medium van de macht: Bijbelvertalingen in sociaalhistorisch perspectief: Sabrina Corbellini (RUG), Vertalen als onderhandelingsstrategie; Margriet Hoogvliet (RUG), Franse bijbelvertalingen en vorstelijke cultuur
16:00-16:20: koffiepauze
16:20-17:00: Afsluitende keynote-lezing: Frank Kessler (UU), Beelden van macht en machthebbers in het moderne mediatijdperk
17:00: borrel
Doorlopend: Posterpresentaties en uitgeverijen met al vastgelegd: Martijn Wijngaards (Universiteit Leiden), Middeleeuwse verhaalstof in achttiende-eeuwse historieliederen; Christel Theunissen (Radboud Universiteit), Project Stalla - Laatmiddeleeuwse koorbanken; Brepols Publishers; Uitgeverij Verloren
Redactie
6 LEZING WILLIAM J. COURTENAY OVER MEDIEVAL UNIVERSITIES AS RELIGIOUS CONFRATERNITIES
Leuven, 26 oktober 2009
2009-10-13
Het De Wulf-Mansion Centre for Ancient, Medieval, and Renaissance Philosophy (K.U.Leuven) organiseert, in samenwerking met the Institute for Medieval and Renaissance Studies (KU.Leuven), de volgende lezing: op maandag 26 oktober, om 16u zal prof. dr. William J. Courtenay spreken over ’Medieval Universities as Religious Confraternities’.
William J. Courtenay is professor emeritus aan de University of Wisconsin te Madison, waar hij de Charles Homer Haskins professor of history was. Zijn onderzoeksdomein is de middeleeuwse intellectuele geschiedenis en de universiteitsgeschiedenis. Zijn lezing beoogt een blik te werpen op middeleeuwse universiteiten, inzonderheid Parijs, vanuit een andere, niet-academische invalshoek.
Deze lezing vindt plaats in de Lipsiuszaal op de bovenverdieping van het Erasmusgebouw (Faculteit Letteren), Blijde-Inkomststraat 21 te B-3000 Leuven. De organisatoren hopen van harte u er te mogen begroeten.
Redactie
7 INTERNATIONAAL CONVENTUS-SYMPOSIUM ECCLESIA IN MEDIO NATIONIS
Religious Communities and the ’’Outside World’’ in the Central Middle Ages, Leuven 23 oktober 2009
2009-10-13
Het netwerk van wetenschappers Conventus (FWO-Vlaanderen) organiseert op vrijdag 23 oktober 2009 aan de Katholieke Universiteit Leuven een internationaal symposium om een actuele stand van het wetenschappelijk onderzoek inzake monastieke studies te brengen. Het symposium Ecclesia in medio nationis gaat door in het Monseigneur Sencie Instituut (MSI), zaal 02.08, Erasmusplein 2 te 3000 Leuven. De organisatie berust bij Steven Vanderputten (Steven.Vanderputten@ugent.be) en Brigitte Meijns (brigitte.meijns@arts.kuleuven.be)
Programma
9:30 Onthaal
10:00 Inleiding: Prof. Steven Vanderputten (Universiteit Gent)
Voormiddagsessie voorgezeten door Prof. Alain Dierkens (Université Libre de Bruxelles)
10:15 Religious communities as social entities: Dr. Isabelle Rosé (Université de Haute-Bretagne - Rennes 2)/Prof. Steffen Patzold (Universität Tübingen)
111:30 Religious communities, ’’feudal society’’, and social change: Prof. Florian Mazel (Université de Haute-Bretagne - Rennes 2)/Dr. Jean-François Nieus (Facultés Universitaires Notre-Dame de la Paix - Namur)
12:45 Lunch
Namiddagsessie voorgezeten door Prof. Brigitte Meijns (Katholieke Universiteit Leuven)
14:30 Religious communities and their economical environment: Dr. Alexis Wilkin (Université de Liège)/Prof. Jean-Pierre Devroey (Université Libre de Bruxelles)
15:45 Religious discourse and the representation of social reality: Prof. Gert Melville (Technischen Universität Dresden/Katholische Universität Eichstätt-Ingolstadt)/Prof. Diane Reilly (Indiana University)
17:00 Conclusies: Prof. Arnoud-Jan Bijsterveld (Universiteit Tilburg)
Redactie
8 INTERNATIONAAL COLLOQUIUM ARCHITECTURALE NATUURSTEENFRAGMENTEN
Koksijde, Abdijmuseum Ten Duinen, 23 en 24 oktober 2009
2009-10-13
Het thema van het congres in de bouwhistorische problematiek rond afbraak, opgraving, consolidering en presentatie in lapidaria. De abdijsite van Ten Duinen beschikt over een uitgebreid lapidarium of steendepot van ettelijke honderden architecturale bouwfragmenten verzameld uit de opgravingcampagnes van 1949 tot 2002. Dit beschikbaar maken voor presentatie én verder onderzoek is een van de grote uitdagingen van het museumproject. De vraagstelling rond wat te doen met architecturale bouwfragmenten tijdens en na een archeologische opgraving heeft zijn implicaties op vlak van depotbeheer, onderzoek én presentatie. Hierbij wordt ruimer gekeken dan alleen maar de reguliere (cisterciënzer)context. Ook wereldlijke en seculiere religieuze contexten komen aan bod.
Vrijdag 23 oktober 2009 (Dagvoorzitter: Dr. Veerle Cnudde (Universiteit Gent, B)
Dr. Veerle Cnudde (B), Geologie buiten zijn natuurlijke context
Lic. Wouter Lammens (B), Bouwstenen voor de collectieregistratie in het Abdijmuseum
Dr. Glyn Coppack, FSA (UK), Exploiting architectural fragments from excavation: the reconstruction of lost Cistercian buildings: the Wool House at Fountains Abbey and cloister arcades at Fountains and Roche Abbeys
Stuart Harrison MA (UK), Resurrecting lost buildings: the examples of Jervaulx Abbey and Guisborough Priory and the regional architectural consequences
Prof. Dr. Andreas Hartmann-Virnich en Dra. Nathalie Molina (Fr), Le réfectoire de Silvacane: recherches archéologiques sur le dernier chantier d’une abbaye cistercienne en Provence
Christoph Keller MA (D), Results from the 2009 excavations - the monastery of Heisterbach between Romanesque and Baroque
Namiddagsessie (aanvang 14:00)
Dr. Joris Snaet (B), De ruïnes van de abdij van Aulne. Een verloren monument?
Drs. Vincent Debonne en Drs. Alexander Lehouck (B), Natuursteen, van bouwsteen tot bouwsculptuur: de abdij Ten Duinen vanuit regionaal, economisch en cultureel perspectief
Dr. Frans Doperé (B), Bewerking en selectieve aanwending van natuursteen in de abdij Ten Duinen van de 13de tot de 15de eeuw. Een vergelijkend bouwtechnisch onderzoek tussen de dochterabdijen van Clairvaux op het huidige Belgische grondgebied
Lic. Claire Van Nerom (B), Les fenêtres du cloître de l’Abbaye des Dunes
Dr. Gabri van Tussenbroek (NL), Bulktransport en maatwerk: natuursteengebruik in Amsterdam tussen het begin van de Opstand en het Twaalfjarig Bestand (1568-1621)
Zaterdag 24 oktober 2009
Voormiddagsessie (aanvang 10:00): Bezoek aan het Abdijmuseum Ten Duinen 1138 met inbegrip van de site en de problematiek Ten Duinen II
Namiddagsessie (aanvang 13:30)
Erfgoedforum Vlaams en Nederlands Cisterciënzererfgoed (voorzitter: Prof. Dr. Patric Jacobs (Universiteit Gent, B)
Voordrachten van Carolien Van der Star MA (NL), Ir. M.H.L. Stappers en Drs. H. J. Tolboom (NL), Dra. Hilde Wouters (B), Dr. Wim De Clercq (B), Dr. Veronique Lambert (B), Drs. Ronald Glaudemans (NL), Kevin Booth MA (UK), Lic. Johan Termote (B) en Drs. Harry van Royen (B).
Deelnameprijs per dag:
23 oktober 2009 (lezingen, Novi Monasterii IX (colloquiumakten), koffie, lunch en drink: € 80 - € 40 (studenten)
24 oktober 2009 (Forum Vlaams en Nederlands Cisterciënzererfgoed) € 7,5 - € 5 (studenten)
Inschrijven bij Nadine Vanhove, boekhouding@tenduinen.be, tel. +32 (0)58 53 39 51, fax +32 (0)58 51 00 61. www.tenduinen.be. Na inschrijving ontvangt u de factuur. Uiterste inschrijvingsdatum: 12 oktober 2009
Info: Harry van Royen, research@tenduinen.be, tel. +32 (0)58 53 39 58
Redactie
9 MEMORIA NIEUWSBRIEF
2009-10-13
Het derde nummer van de nieuwsbrief Medieval Memoria Research in the Low Countries (MMR) is inmiddels gepubliceerd.
U kunt de nieuwsbrief downloaden vanaf de website: http://mmr.let.uu.nl/index.html (of via http://mmr.let.uu.nl/pdf/MMR_003.pdf)
U kunt tevens het archief van MMR raadplegen vanaf de volgende pagina: http://mmr.let.uu.nl/pages/archive.html. Hier treft u onder andere een overzicht van de te downloaded pdf-bestanden, een uitgebreide publicatielijst en een lijst van onlangs georganiseerde symposia
Redactie
10 WEBLINK NAAR JOHANNIETERBOEK MARIETJE VAN WINTER
2009-10-13
Het boek Sources concerning the Hospitallers of St John in the Netherlands, 14th - 18th centuries (Leiden: Brill, 1998) is online te raadplegen via de URL http://persistent-identifier.nl. In het invulvakje typt u vervolgens urn:nbn:nl:ui:13-z24-jl2. U moet zich laten registreren met een username en password, die per e-mail worden bevestigd. Zo krijgt u toegang tot een gecomprimeerde vorm van deze data, die u vervolgens kunt downloaden. Die map kan u dan weer uitpakken en raadplegen.
Johanna Maria (Marietje) van Winter
11 VERNIEUWDE WEBSITE KUNERA
Middeleeuwse pelgrimstekens en geo-informatica
2009-10-13
Het onderzoeksproject Kunera aan de Radboud Universiteit Nijmegen, onder leiding van Signumlid prof.dr. Jos Koldeweij, heeft sinds enige tijd een geheel vernieuwde website. De gegevens over de laatmiddeleeuwse insignes en ampullen zijn op een gebruiksvriendelijke wijze gepresenteerd, zodat ruim 15.000 objecten vrij toegankelijk zijn voor onderzoekers en geïnteresseerden. Er is tevens gebruik gemaakt van een Geographical Information System (GIS), zodat herkomst- en vindplaatsen van de objecten snel en gemakkelijk op een kaart zijn terug te vinden. Bijzonder zijn ook de twee deelprojecten, het Mirakelboek van ’s-Hertogenbosch en de Brugse Wegwijzer, die de mogelijkheden van het gebruik van GIS goed laten zien. De website is te bezichtigen op http://www.kunera.nl.
Redactie
12 LEZING CHARLES MÉRIAUX
Kloosterstichtingen in negende- en tiende-eeuws Vlaanderen, Leuven 14 oktober 2009
2009-10-13
Op woensdag 14 oktober 2009 van 15 u tot 17 u geeft prof. Charles Mériaux te Leuven een voordracht met als titel Fondations monastiques, culte des saints et compétitions aristocratiques. A propos des origines du comté de Flandre (IXe-Xe siècles). Prof. Mériaux is als Enseignant chercheur verbonden aan de UFR des Sciences Historiques, Artistiques et Politiques van de Université Charles-de-Gaulle Lille 3.
Plaats van afspraak is de Museumzaal (zaal 02.08) van het Monseigneur Sencie Instituut (Erasmusplein 2, 3000 Leuven). Dit gebouw bevindt zich tussen de Leuvense universiteitsbibliotheek en de letterenfaculteit. De lezing wordt georganiseerd door de Onderzoekseenheid Middeleeuwen van de K.U. Leuven in samenwerking met Conventus: problemen van het religieus gemeenschapsleven in de hoge middeleeuwen. Alle geïnteresseerden zijn van harte welkom.
Redactie
13 CONGRES ROND GERARDUS VAN BROGNE
Saint Gérard 2009, colloque scientifique, autour de Saint-Gérard et sa foundation, 9 en 10 oktober 2009
2009-10-13
Op 9 en 10 oktober 2009 gaat in Saint Gérard in de Belgische provincie Namen een wetenschappelijk congres door rond de figuur van de kloosterhervormer Gerard van Brogne. Het zwaartepunt van het congres ligt ontegensprekelijk bij de middeleeuwse geschiedenis van de benedictijnenabdij van Brogne en haar heilige stichter. Tot de sprekers behoren onder anderen Alain Dierkens (ULB), Daniel Missonne (Revue bénédictine), Brigitte Meijns (KU Leuven), Steven Vanderputten (U Gent), Xavier Hermand (FUNDP Namen) en Emannuel Bodart (Rijksarchief Namen). Ook verschillende archeologen, onder wie Philippe Mignot, Marie Verbeek, Christian Sapin, Jacques Jeanmart en Frédéric Chantinne staan in voor een lezing.
Alle praktische info is te raadplegen op: http://arch.arch.be/images/stories/colloques/saintgerard/colloque_saint-...
Redactie
14 NECROLOGIUM VAN DE PREMONSTRATENZERABDIJ VAN NINOVE
Voorstelling van de tekstuitgave van de hand van Dirk Van de Perre
2009-10-08
Op zaterdag 10 oktober 2009 vanaf 15 uur wordt de editie van het necrologium van de Sint-Cornelius- en Cyprianusabdij van Ninove voorgesteld in de zaal van de Ninoofse stadsbibliotheek, Graanmarkt 12, te 9400 Ninove (België). Signumlid Dr. Dirk Van de Perre bezorgde een tekstuitgave van de oudste twee necrologia (1185/1188-1651 en 1652-1694) van de Ninoofse norbertijnenabdij. De geannoteerde editie is voorzien van een inleiding en een Engelse samenvatting.
Programma:
Verwelkoming door de heer Antoine Callebaut, schepen van Cultuur
Herman Janssens, O. Praem. (secretaris Analecta Praemonstratensia): De rol van het tijdschrift Analecta Praemonstratensia in het historisch onderzoek van de Premonstratenzer Orde
Prof. dr. Paul Trio (coördinator Onderzoekseenheid Middeleeuwen van KU Leuven): De internationale context van het hedendaagse memorieonderzoek
Dr. Eddy Put (Rijksarchief): Het archief van de abdij van Ninove, bewaard in het Rijksarchief te Beveren
Dr. Dirk Van de Perre (auteur): Toelichting bij de tekstuitgave
De tekstuitgave verscheen in het tijdschrift Analecta Praemonstratensia 84 (2008), p. 5-249, is als separatum verkrijgbaar en zal te koop aangeboden worden op de voorstelling voor de prijs van € 20. Voor nabestellingen kan u zich wenden tot s.mues@abdijaverbode.be of Praemonstratensia vzw, Abdijstraat 1, B-3271 Averbode.
Gelieve voor de praktische organisatie uw aanwezigheid telefonisch of via e-mail te bevestigen vóór 5 oktober 2009 op +32/(0)54 32 40 04 of bibliotheek@ninove.be (onderwerp: necrologium)
Redactie
15 PRESENTATIE ONDERZOEKSPROJECT
’Holy Writ and Lay Readers: A Social History of Vernacular Bible Translations in the Middle Ages’ (European Research Council, Starting Grant, 1 oktober 2008 - 31 september 2012)
2009-05-29
De late middeleeuwen, in het bijzonder periode 1300-1500, worden gekenmerkt door een opmerkelijke culturele verandering. De ’traditionele’ dichotomie tussen de categorieën ’religieuzen’ en ’leken’ en ’Latijn’ en ’ volkstaal’ vervaagde. Het beeld werd diffuser, er was sprake van een ’lekenemancipatie’, van een intensivering in de participatie van leken aan het religieuze leven en van een opmerkelijke verhoging in de productie van religieuze teksten in de volkstaal in het algemeen en, in het bijzonder, van de productie en de verspreiding van bijbels in de volkstaal. Deze ontwikkeling betekende dat leken, in de dubbele betekenis van niet-religieuzen en niet-Latijnkundigen, rechtstreeks toegang hadden tot de Schrift. Het gaat hier om een ’laatmiddeleeuwse culturele revolutie’: de volkstaal werd rijp genoeg geacht om de Schrift weer te geven en de leken konden dankzij de vertalingen de Bijbel lezen zonder de noodzakelijke bemiddeling van religieuzen. De productie en de verspreiding van volkstalige bijbels waren echter niet homogeen: sommige gebieden, zoals Italië, de Nederlanden en het Rijnland werden gekenmerkt door een grote ’activiteit’ op dit gebied, terwijl in andere regio’s in Europa, zoals Frankrijk en Spanje, bleven de productie en de verspreiding steken.
Voornaamste doel van het onderzoeksproject ’Holy Writ and Lay Readers’ is deze ’laatmiddeleeuwse culturele revolutie’ in kaart te brengen en de haar socio-culturele context te reconstrueren door de bestudering van de productie, de verspreiding en het gebruik van bijbels in de volkstaal. De regionale verschillen roepen namelijk vragen op met betrekking tot de sociale en culturele factoren die hebben bijgedragen aan de vertalingsoffensief of die de verspreiding van de Schrift in de volkstaal hebben tegengehouden. Waarom konden de bijbels in sommige gebieden zonder ogenschijnlijke problemen circuleren en gekopieerd worden, terwijl in andere kwamen de productie en de verspreiding veel trager op gang? Welke invloed hebben urbanisatie en de aanwezigheid van religieuze bewegingen gehad op de religieuze emancipatie van leken? Wie speelden de belangrijkste rollen in deze culturele dynamiek?
Het onderzoek zal zich richten op het bestuderen van het vertaalproces en zal allereerst in kaart brengen welke bijbelse teksten werden vertaald en wie verantwoordelijk kan worden geacht voor de vertaling. Hebben leken de teksten vertaald of hebben de religieuzen zelf (bijvoorbeeld de bedelorden) bijgedragen aan het ’vulgariseren’ van de bijbel? Maar ook zal aandacht worden geschonken aan de beoogde en aan de daadwerkelijke gebruikers van de vertalingen (Voor wie waren de vertalingen bedoeld? Heeft het primair geïntendeerde publiek de teksten daadwerkelijk gelezen of hebben andere gebruikers de vertalingen gerecipieerd?) en aan de wijze waarop de vertalingen werden gebruikt en gelezen (Hoe en wanneer werden de vertalingen gelezen? Is er sprake van privé gebruik of werden de teksten in groepsverband gelezen? Lazen de leken zelfstandig of werden zij in hun lectuur begeleid door geestelijken of door andere leken?). Bijzondere aandacht zal worden geschonken aan de rol die groepen (broederschappen, rederijkerskamers, conventikels) gespeeld hebben in dit proces, bijvoorbeeld door het beschikbaar stellen van handschriften die door leden gelezen of gekopieerd konden worden en door het organiseren van activiteiten waarin deze teksten actief werden gebruikt (bijvoorbeeld religieuze activiteiten gedurende het Vasten en de Paasweek).
Religieuze bewegingen die zich kenmerkten door de aanwezigheid in sterk verstedelijkte gebieden, zoals de bedelorden in Italië en de Moderne Devotie in de Nederlanden, zullen eveneens onder de loep worden genomen. Zoals bekend, hebben exponenten uit deze bewegingen zich zeer specifiek gemengd in de discussie over de voor- en nadelen van het beschikbaar stellen van de bijbel in de volkstaal. Een saillant voorbeeld daarvan is het traktaat De libris teutonicalibus et precibus vernaculis, waarin de moderne devoot Gerard Zerbold van Zutphen de toegang van leken tot de Schrift verdedigd, maar waarin hij ook duidelijke restricties voor deze toegang voorstelt. Welke rol speelden deze religieuze bewegingen? Hebben zij de productie en de verspreiding van bijbels in de volkstaal gefaciliteerd of tegengehouden? Of hebben zij geprobeerd de productie en de verspreiding te kanaliseren door restricties toe te passen die de leken zouden beschermen tegen de aanvallen van de laatmiddeleeuwse Kerk?
De reconstructie van de culturele dynamiek die bijbelvertalingen mogelijk maakte en die op haar beurt door de verspreiding van teksten werden beïnvloed heeft ook een duidelijke internationale perspectief. Slechts door het vergelijken van verschillende gebieden, met een zeer hoog of een zeer laag niveau van verspreiding, is het namelijk mogelijk om de interactie van elementen die ten grondslag liggen aan de ’laatmiddeleeuwse culturele revolutie’ in kaart te brengen. Het project zal dus zich richten op de bestudering van drie case-studies: de problematiek van de bijbelvertalingen in Italië, de Nederlanden en het Rijnland en Frankrijk zal door drie verschillende onderzoekers worden bestudeerd. In de laatste fase van het onderzoek zullen de resultaten uit de bestudering van de drie regio’s worden vergeleken om tot een afgewogen reconstructie van de laatmiddeleeuwse verhouding tussen de bijbel en de leken in laatmiddeleeuwse Europa te komen.
Aan het project, dat officieel op 1 oktober 2008 van start is gegaan zijn op dit moment vier onderzoekers verbonden: Sabrina Corbellini Sabrina Corbellini (projectleider en deelproject Italië), Suzan Folkerts (deelproject Nederlanden en Rijnland), Margriet Hoogvliet (deelproject Frankrijk), Mart van Duijn (promovendus, onderzoek naar gedrukte bijbels).
Een volledige tekst van de projectbeschrijving (in het Engels) kan worden aangevraagd bij Sabrina Corbellini, Rijksuniversiteit Groningen, s.corbellini@rug.nl.
Sabrina Corbellini
16 MONUMENTAL BRASS SOCIETY’S 2009 CONFERENCE
Canons, Clergy and Churchmen, 4th -6th September 2009, Salisbury
2009-05-29
The 2009 Conference is based on the memorials at Salisbury Cathedral and is set in the broader context of commemoration for the clergy in the Middle Ages. Their role, both in meeting the needs of the living and of the dead, will be explored together with papers devoted to their own commemorative needs and in particular through memorials for the clergy. Similarities with other art historical representations of the clergy, such as their seals, will also be discussed.
The Conference will also include a visit to the parish church of St Thomas and the opportunity to see the important Webbe brass and also the restored Doom painting and the commemorative inscriptions and merchant marks on the beams of the church. Visits will also be made to St Martin’s to, see the Carpenter brass, and also to St Edmund’s and to see the brass of Henry Dove (d. 1616).
A tour of the Cathedral will also be included, led by the notable architectural historian, Tim Tatton-Brown. This will include the opportunity to see the magnificent Wyville brass and the collection of tombs of bishops of Salisbury.
To reserve a place, mail to Rupert Webber, Poachers Rest, Park Farm, Ruardean, Gloucestershire, GL17 9US. E-mail: r.c.r.webber@rhul.ac.uk
Redactie
17 CHURCH MONUMENTS SOCIETY
2009-05-29
In 2006 the Church Monuments Society launched the biennial CMS Essay Prize, which was awarded for the first time in 2008: the prize-winning essay on a fifteenth-century epitaph at Saint-Omer Cathedral has just appeared in vol. 23 of our annual journal Church Monuments. The purpose of this prize is to encourage esp. students and young scholars to research and publish church monuments of all periods both in Britain and elsewhere. Essays may be historical, art historical, genealogical but also literary in their approach (e.g. epitaphs).
The next deadline for entries to this competition is 1 January 2010. You will find more details in the attached flyer, which I would be grateful if you could bring to the attention of students and colleagues, e.g. through display on noticeboards. Further information about the journal, the Prize, rules and guidelines can also be found on the CMS website www.churchmonumentssociety.org.
Redactie
18 HARLAXTON MEDIEVAL SYMPOSIUM
Symposium being convened by Frances Andrews from Monday 20th - Thursday 23rd July 2009 at Harlaxton Manor, Grantham, Lincolnshire.
2009-05-29
The theme of the conference is intended to combine two areas of research on the Middle Ages which have been particularly rich in recent years. Rituals (religious and non), their emotional or political meaning (or lack of it) and relation to concepts of liminality and ’communitas’, will be examined alongside concepts of space (physical, metaphorical), and their representation and uses. As always at Harlaxton, speakers will approach these two themes from a range of distinct disciplinary perspectives, and it is hoped that the result will be an illuminating opportunity for discussion and exploration of new ways forward. To that end, a round table discussion will conclude the conference.
Registration by 30 June 2009. Rooms will be allocated on a ’first come first served’ basis and early booking is strongly encouraged.
This promises to be a very interesting and stimulating conference. If you have any queries please do not hesitate to contact Christian Steer at: c.steer@rhul.ac.uk
Redactie
19 MEMORIA NIEUWSBRIEF
2009-05-29
Er is een speciaal mei nummer van de nieuwsbrief ’Medieval Memoria Research in the Low Countries’ (MMR) verschenen. Dit nummer is vrijwel geheel gewijd aan het MeMO project, dat onlangs een grote subsidie heeft ontvangen.
U kunt de nieuwsbrief downloaden vanaf de website: http://mmr.let.uu.nl/index.html. U kunt tevens het archief van MMR raadplegen vanaf de volgende pagina: http://mmr.let.uu.nl/pages/archive.html
Meer informatie: Charlotte Dikken, Redactrice en webmaster, MMR, C.P.A.Dikken@uu.nl
Redactie
20 DE NALATENSCHAP VAN DE SINT-PAULUSABDIJ
Negentiende symposium van de contactgroep Signum
2009-05-29
Het negentiende symposium van de contactgroep Signum zal geheel gewijd zijn aan de Paulusabdij in Utrecht. Deze abdij, gesticht ca. 1000 op de Hohorst bij Amersfoort en vijftig jaar later verplaatst naar de bisschopsstad, is na Egmond het oudste benedictijnerklooster van de noordelijke Nederlanden. De nalatenschap van deze abdij is zeer fragmentarisch bewaard gebleven. Van het archief zijn geen originele stukken jonger dan 1307 overgeleverd en ook van de bibliotheek resteert uit de periode voor 1300 slechts een beperkt aantal handschriften. De kerk werd in 1707 al grotendeels gesloopt en in 1804 volgden het koor en de sacristie. Van het interieur van de kerk bestaat geen enkele afbeelding. Maar uit wat er wel bewaard is, in handschrift en gebouw, blijkt desondanks hoe rijk het middeleeuwse verleden van deze abdij is geweest. Het is dan ook meer dan de moeite waard om die fragmentarische overlevering aan een nadere beschouwing te onderwerpen om zo meer zicht te krijgen op de werkelijke omvang van dat rijke verleden. Daarbij bieden zowel de hernieuwde studie naar de handschriften van de Paulusabdij als de recente restauratie van delen van het voormalige abdijcomplex tal van interessante aanknopingspunten.
Het symposium zal plaatsvinden op vrijdag 6 november 2009. Plaats van handeling is de best denkbare locatie, namelijk de voormalige refter van de Paulusabdij, dat nu als auditorium deel uitmaakt van het prachtige publiekscentrum van Het Utrechts Archief, Hamburgerstraat 28 te Utrecht.
Nadere informatie over de invulling van het symposium volgt, maar belangstellenden kunnen zich nu alvast aanmelden bij de secretaris van Signum, Bas Diemel (bas.diemel@ugent.be).
Bestuur
21 HET MEMORIA-ONDERZOEK IN NEDERLAND
2009-02-26
Het gaat goed met het memoria-onderzoek in Nederland en België! Sinds 1995 is er, onder andere van de hand van leden van Signum, een groot aantal publicaties verschenen over de dodengedachtenis en herinneringspraktijken in de Middeleeuwen. Er zijn verschillende tentoonstellingen geweest, er werden en worden regelmatig symposia en congressen georganiseerd. In een aantal gevallen resulteerde dit in de publicatie van bundels met tot artikelen omgewerkte lezingen.
Bibliografie van publicaties over de memoria en verwante onderwerpen. Een oproep
Inmiddels zijn er vier Nederlands-Duitse symposia georganiseerd door memoria-onderzoekers van de Universiteit Utrecht en de Universität Duisburg-Essen. Deze symposia vinden elk half jaar plaats, afwisselend in Nederland en Duitsland. Behalve onderzoekers (senior-onderzoekers en promovendi) uit Utrecht en Duisburg-Essen deden al snel na de start ook onderzoekers van andere universiteiten mee. De organisatoren van de symposia hebben het plan opgevat een bibliografie samen te stellen van publicaties over de memoria en verwante onderwerpen van de vaste deelnemers. Omdat de groep Nederlandse en Belgische onderzoekers niet al te groot is, lijkt het echter verstandig ons voor de Nederlandse kant van deze bibliografie niet te beperken tot de deelnemers aan de symposia. Daarom verzoeken wij de Signumleden hun eigen publicatielijsten na te kijken en de relevante titels te mailen naar Viera Bonenkampová, AIO aan de Vrije Universiteit Amsterdam: v.bonenkampova@let.vu.nl. Viera zal de bibliografie samenstellen en regelmatig voor updates zorgen.
Medieval Memoria Research in the Low Countries (MMR)
De bibliografie zal worden gepubliceerd in de nieuwsbrief die voor het memoria-onderzoek is opgezet, Medieval Memoria Research in the Low Countries (http://mmr.let.uu.nl/). Inmiddels zijn er twee nummers verschenen, in september 2008 en in januari 2009. In MMR wordt melding gemaakt van pas verschenen of binnenkort uitkomende publicaties, van symposia en congressen en van nieuwe en al lopende onderzoeksprojecten van promovendi en senior-onderzoekers. Tevens kunnen vragen van onderzoekers kunnen worden opgenomen en wat verder maar gewenst is. De nieuwsbrief verschijnt in het Engels omdat we op deze wijze het Nederlandse en Belgische memoria-onderzoek meer bekend willen maken in het buitenland (zie verder het Editorial van MMR). Charlotte Dikken - AIO aan de Universiteit Utrecht - is de eindredacteur. Zij ziet graag mededelingen, vragen, etc. tegemoet: Charlotte.Dikken@ let.uu.nl.
De website en database Memoria in beeld
Ook op het internet raadpleegbaar is sinds maart 2008 de website en database Memoria in beeld. Middeleeuwse memorievoorstellingen uit Nederland (http://www.let.uu.nl/memorie/). Deze database is het resultaat van het grote inventariserende onderzoek van memorievoorstellingen uit het (aarts)bisdom Utrecht dat werd verricht ten behoeve van de tentoonstelling en het gelijknamige boek Leven na de dood (1999-2000, Museum Catharijneconvent in Utrecht). Inmiddels is de inventarisatie uitgebreid met de nog bestaande stukken uit Brabant en Limburg, waardoor - anachronistisch, maar ook praktisch als je de informatie toch hebt - voor het huidige Nederland een overzicht is ontstaan van de nog bekende memorievoorstellingen en van kunstwerken die mogelijk als zodanig functioneerden, maar waarvan dat nog niet met zekerheid is vastgesteld. Aan de inventarisatie hebben, behalve ondergetekende, tal van studenten, maar ook leden van Signum een bijdrage geleverd. De database en website zal de komende maanden nog worden geperfectioneerd. Nadere informatie is te vinden in het artikeltje van Fenna Visser in het januarinummer van 2009 in de nieuwsbrief MMR. Fenna Visser is, evenals Andrea van Leerdam, een aantal maanden als wetenschappelijk medewerkster aan het Memoria in beeld-project verbonden geweest. De website en database werden gebouwd door enkele medewerkers van Data Archiving and Networked Services (DANS) te Den Haag: Rutger Kramer, Ishan Sital en Arne Oldenmenger.
De klap op de vuurpijl: het MeMO-project kan van start gaan
In het begin van de jaren negentig nam een aantal leden van de contactgroep Signum het initiatief om - mede ten behoeve van de nieuw Potthast - een inventarisatie en beschrijving van de memorieboeken uit Nederlandse instellingen samen te stellen. Er is toen een lijst van memorieboeken samengesteld, die door Frans Gooskens op het internet werd gezet. De werkzaamheden werden in 2004 opgepakt door een aantal leden van Signum die samen de Werkgroep Memorieboeken vormden: Sabrina Corbellini, Jan Sanders, Annemarie Speetjens, Rolf de Weijert, Liesbeth Zuidema en Truus van Bueren.
Het was de bedoeling de beschrijvingen te publiceren op het internet en hiervoor subsidie aan te vragen bij NWO. Het NWO-beleid ten aanzien van de ICT-projecten veranderde kort daarna: men wilde grote projecten waaraan meerdere wetenschappelijke instellingen zouden deelnemen. Voor het memoria-onderzoek was dit een gunstige ontwikkeling omdat het ons de gelegenheid bood een groot Engelstalig databasesysteem te ontwikkelen dat aan het memoria-onderzoek een nieuwe impuls kan geven omdat het het verrichten van een combinatie van breed vergelijkend onderzoek en onderzoek van casussen belangrijk vergemakkelijkt. In MeMO (Medieval Memoria Online) worden subdatabases opgenomen met beschrijvingen (en voor zover relevant foto’s) van vier voor het memoria-onderzoek centrale bronnen: memorieboeken, verhalende bronnen die de dodengedachtenis betreffen, memorievoorstellingen en grafmonumenten/grafzerken. Er worden tevens twee subdatabases toegevoegd met achtergrondinformatie: een bevat beknopte informatie betreffende de instellingen waaruit de bronnen afkomstig zijn en een bevat informatie over de €verzamelhandschriften€ waarin de schriftelijke bronnen zich bevinden.
In 2008 leverde de aanvraag wel een hoge waardering en veel lof van NWO op, maar geen geld, want dat was er niet genoeg, maar dit jaar was het raak. We kunnen beginnen! Hieronder vind u de Engelse samenvatting van het project en een overzicht van de medewerkers. We hopen het project in 2012 af te ronden met een feestelijk congres!
Summary
The Medieval Memoria Online (MeMO) project facilitates a new approach for researching the medieval culture of remembrance (memoria). It enables an interdisciplinary investigation in which case studies are combined with a comparative analysis of large amounts of source materials, including objects and texts. This objective is achieved by making available on the Internet an information system containing databases with inventories and descriptions of sources that are fundamental to the study of memoria. These sources are: memorial registers, narrative sources regarding memoria, memorial paintings and sculptures (Memorialbilder), and sepulchral monuments and gravestones.
In addition to the four types of memoria sources, the MeMO research infrastructure will also provide basic information on the so-called miscellanies, manuscripts containing various (memorial) texts, and on the institutions from which the sources originate. Photographs of the objects, full-text scans of published editions of the texts, links to related websites, and a website containing a newsletter and electronic forum will also be included. The data in the MeMO research infrastructure will cover the present-day Netherlands from the 12th through the late 16th century.
Research on the medieval culture of remembrance considers memoria a public affair, involving religious, social, historical, and political aspects. It does not solely comprise the care for the souls of (deceased) persons, but also the commemoration of their actions, for instance founding religious institutions and obtaining and safeguarding rights, privileges and financial resources. Through the written word, rituals and objects memoria, therefore, played a key role in all social layers of medieval society. It was fundamental to the creation and expression of the identity of communities and individuals. Accordingly, this complex and dynamic phenomenon deserves, requires even, an interdisciplinary approach. To date, research on medieval memoria has dealt primarily with one of the aforementioned source types, largely focusing on case studies. This is because presently researchers have no overview of the materials and research possibilities at hand. In many cases, research on the sources themselves will remain necessary. However, by providing a research tool with detailed information on these materials, MeMO meets the international scholars€ need for interdisciplinary and broad comparative study of memoria related materials.
MeMO facilitates quantitative and comparative studies within a complex of closely related research questions. The overall question is twofold: first, in which ways was memoria an agent in both the creation and expression of identity in communities of the Middle Ages, such as religious orders, parishes, confraternities and families, and second, how did the creation and expression of memoria vary between these communities and over time€ Although MeMO is being developed to make possible a new approach to memoria research, the materials presented can also be used by researchers outside the field of memoria, including the substantial group of researchers looking into genealogy, family history and heraldry.
The MeMO application will be user-friendly and platform-independent. Because the conditions are specified step by step, the users gain an overview of the materials relevant to their research. The sustainability of the research infrastructure is strengthened through the use of internationally accepted open standards for data exchange (in XML format), expressing semantics, incorporating already existing digital resources relevant for memoria research and the creation of open source software tools to enable the analysis of the memoria sources. To enhance the exchangeability and interoperability of the research infrastructure further, a platform-independent international description standard (MeMO DS) will be created and edited by a committee of internationally renowned scholars on the subject. The future re-use and extensibility of the data created during the MeMO project, as well as interoperability with related systems, are important features of the research infrastructure created by this project.
Projectleiding: Truus van Bueren, projectleider, Universiteit Utrecht; Rolf de Weijert, assistent-projectleider, Universiteit Utrecht
Wetenschappelijk medewerkers/Stuurgroep: Bram van den Hoven van Genderen, Universiteit Utrecht; José de Kruif, Universiteit Utrecht; Dick de Boer, Rijksuniversiteit Groningen; Renée Nip, Rijksuniversiteit Groningen; Koen Goudriaan, Vrije Universiteit Amsterdam
De website en database zal worden ontwikkeld in samenwerking met Data Archiving and Networked Services (DANS) te Den Haag, onder leiding van Rutger Kramer. Voor de database met verhalende memoriebronnen wordt samengewerkt met het Gents-Groningse project Narrative Sources. Er wordt in MeMO tevens samengewerkt met enkele erfgoedinstellingen in Nederland: De Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten te Amersfoort, het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie te Den Haag, het Centraal Bureau voor Genealogie te Den Haag, en de Stichting Kerkelijk Kunstbezit Nederland te Utrecht.
Truus van Bueren
22 NIEUWSBRIEF
Medieval Memoria Research in the Low Countries
2009-02-25
Het tweede nummer van de nieuwsbrief Medieval Memoria Research in the Low Countries (MMR) is inmiddels gepubliceerd.
U kunt de nieuwsbrief downloaden vanaf de website: http://mmr.let.uu.nl/index.html
U kunt tevens het archief van MMR raadplegen vanaf de volgende pagina: http://mmr.let.uu.nl/pages/archive.html. Hier treft u onder andere een overzicht van de te downloaded pdf-bestanden, een uitgebreide publicatielijst en een lijst van onlangs georganiseerde symposia.
Redactie
23 NIEUWE ONDERZOEKSGEMEENSCHAP CONVENTUS
2009-02-25
Graag maken wij u namens professor Steven Vanderputten (Vakgroep Middeleeuwse Geschiedenis, Universiteit Gent) attent op de oprichting van de nieuwe onderzoeksgemeenschap
’Conventus. Problemen van het religieuze gemeenschapsleven in de hoge middeleeuwen’
Sinds 1 januari 2009 ondersteunt het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek - Vlaanderen de onderzoeksgemeenschap ’Conventus. Problemen van het religieuze gemeenschapsleven in de hoge middeleeuwen’. Deze associatie beoogt door middel van interuniversitaire en internationale samenwerking het onderzoek naar het religieuze gemeenschapsleven in de Zuidelijke Nederlanden en Noord-Frankrijk tussen c. 900 en 1200 te coördineren en het interdisciplinaire karakter ervan te stimuleren. Dit zal gebeuren door middel van workshops, kleine symposia, gezamenlijke onderzoeksinitiatieven, fellowships, en dergelijke meer. Daarnaast willen de leden ook ondersteuning bieden aan de organisatie van internationale congressen, onderzoeksprojecten, en andere initiatieven die in verband staan met de kernthema’s van Conventus.
Deelnemende leden zijn Steven Vanderputten (Universiteit Gent), Brigitte Meijns (Katholieke Universiteit Leuven), Georges Declercq (Vrije Universiteit Brussel), Charles Mériaux (Université Charles de Gaulle - Lille 3), Benoit-Michel Tock (Université Marc Bloch - Strasbourg), Arnoud-Jan Bijsterveld (Universiteit van Tilburg) en Diane Reilly (Indiana University). Geïnteresseerde onderzoekers worden vriendelijk uitgenodigd zich aan te melden als geassocieerde onderzoekers. Alle voorstellen van wetenschappelijke aard zijn van harte welkom.
Website (in opbouw): http://www.conventus.ugent.be
Redactie
24 KARTUIZER WERELDEN. CARTHUSIAN WORLDS
Kartuizer congres en lezingencyclus
2009-02-25
Op 19 en 20 juni 2009 vindt in Theaterhotel De Oranjerie te Roermond een Internationaal congres plaats over de kartuizers, met als thema: Kartuizerwerelden. De hedendaagse omgang met de kartuizers en hun erfgoed. De lezingen van diverse specialisten uit binnen - en buitenland betreffen onder meer: recent onderzoek naar de kartuizers, moderne beeldvorming over de kartuizers, actualiteit van de kartuizer spiritualiteit, receptie van kartuizer literatuur, betekenis van de kartuizers voor de stad, de kartuizers als inspiratie voor beeldende kunst en bouwwerken.
De voertalen zijn Engels en Duits. Bij dit congres verschijnt ook een congresbundel onder redactie van Peter Nissen en Krijn Pansters.
Entree: twee congresdagen, lunch, koffie en thee: € 150,- pp.; € 95,- voor studenten en aio’s.
Informatie en registratie: www.kartuizers.nl of e-mail: congres@kartuizers.nl.
Onder de naam ’Het geheim van de stilte. De bewogen geschiedenis van de kartuizers en hun klooster aan de Swalmerstraat’ vindt er in de maanden van de tentoonstelling, in het voorjaar en de zomer van 2009, een lezingencyclus plaats over diverse aspecten van de geschiedenis en levenswijze van de kartuizerorde, en specifiek die van het kartuizerklooster te Roermond. Programma:
Drs. Tim Peeters, Kartuizer spiritualiteit en levenswijze (Donderdag 2 april 2009); Dr. Régis de la Haye, Het ontstaan van de kartuizerorde (Donderdag 16 april 2009); Drs. Ben Hartmann, De moord op de kartuizers van 1572 (Donderdag 30 april 2009); Mw. drs. Birgit Dukers, Archeologie en bouwgeschiedenis van het Roermondse kartuizerklooster (Donderdag 14 mei 2009); Dr. Ton van Schaik, Waarom de kartuizers nooit naar Nederland terugkwamen (Donderdag 28 mei 2009); Mw. drs. Liesbeth Zuidema, Kartuizer kunst en kunstschenkingen (Donderdag 11 juni 2009).
Op deze avonden is ook voldoende tijd ingeruimd voor vragen en discussie. De lezingen vinden plaats van 20.00u tot 22.00u in de Refter van het voormalige kartuizerklooster aan de Swalmerstraat 100 te Roermond. Entree: € 3,-
Opgave via info@kartuizers.nl. Zie ook de website www.kartuizers.nl.
Krijn Pansters
25 BOEK MARIETJE VAN WINTER ONLINE
2009-02-25
Het dikke Johannieterboek van Marietje van Winter, Sources concerning the Hospitallers of St John in the Netherlands, 14th-18th centuries (Leiden, Brill, 1998) is inmiddels ook online te raadplegen, althans wat de databases betreft die zij voor de registers heeft gemaakt. Er rustte tien jaar een embargo op, maar die tijd is nu voorbij en wat zij destijds bij het Niwi op diskette had aangeleverd, blijkt keurig door DANS te zijn omgezet voor internet.
Adres: https://easy.dans.knaw.nl/ui/datasets/id/easy-dataset:38249
Redactie
26 TWEEDE DRUK
Llewellyn Bogaers,Aards, betrokken en zelfbewust. De verwevenheid van cultuur en religie in katholiek Utrecht, 1300-1600 (Utrecht 2008)
2009-02-25
Uit het persbericht: Utrecht was welvarend in de Middeleeuwen. De oude stadskern toont ondernemingszin en levenslust. Hoe is dit elan te rijmen met de doodsangst die wij de middeleeuwse mens doorgaans toeschrijven?
Aards, betrokken en zelfbewust beschrijft de laatmiddeleeuwse samenleving van onderaf, op basis van intensief archiefonderzoek. De analyse van het buurtleven, de armenzorg, de broederschappen en processies laat een grote mate van saamhorigheid zien en een vanzelfsprekende religiositeit. De mensen deelden een nabij, menselijk godsbeeld. Cultuur en religie waren nauw verweven.
Vanaf 1300 is een groeiende behoefte aan exclusiviteit waar te nemen. Steeds vaker plaatsten welgestelden persoonlijke monumentjes in het gemeenschapshuis bij uitstek, de kerk. Zij rechtvaardigden dit met een beroep op hun zieleheil. Maar was dat de werkelijke reden? Intussen werd de kerk steeds meer het domein van gemeenschapjes. Op den duur leidde dit proces tot een tweedeling van de samenleving.
Dit rijk geïllustreerde boek legt de dagelijkse structuur van de Utrechtse samenleving bloot. Omdat het gericht is op de rationaliteit van de toenmalige samenleving corrigeert het boek ons vaak primitieve beeld van de Middeleeuwen en legt het de basis voor een nieuwe kijk op de Reformatie. Mede door het glasheldere en beeldende taalgebruik nodigt het uit tot reflectie op de betekenis van cultuur en religie voor mens en samenleving. De thematiek laat parallellen zien met huidige issues.
Llewellyn Bogaers is op 19 maart 2008 aan de VU op dit proefschrift gepromoveerd. Haar bureau Levend Verleden Utrecht verzorgt publicaties, lezingen en rondleidingen door Utrecht.
Redactie
27 MONASTICON TRAJECTENSE EN KLOOSTERLIJST
2009-02-25
In overleg met de redactie geef ik een kort signalement van twee websites die voor geïnteresseerden in de geschiedenis van kerkelijke instellingen in de Middeleeuwen van belang kunnen zijn.
1. Het Monasticon Trajectense: http://www2.let.vu.nl/monasticon. Het Monasticon Trajectense komt voort uit het onderzoeksproject aan de Vrije Universiteit over ’De derde orde van Sint-Franciscus in het bisdom Utrecht’. Uit dit project zijn ook de dissertaties van Madelon van Luijk, Bruiden van Christus (2004) en van Hildo van Engen, De derde orde van Sint-Franciscus in het middeleeuwse bisdom Utrecht (2006) voortgekomen. De website betreft dus de tertiarissen, met ruim 160 conventen de grootste ’orde’ die er in het Middeleeuwse Nederland heeft bestaan. Oudere monastica zijn in boekvorm uitgebracht: bij dit monasticon is gekozen voor een electronische publicatievorm.
De site is in opbouw. Artikelen over afzonderlijke kloosters worden toegevoegd zodra ze klaar zijn; de teller staat nu op 57. De meeste van deze beschrijvingen zijn van de hand van Antheun Janse of Sabrina Corbellini; enkele zijn er gemaakt door ondergetekende. Voor enkele tientallen conventen ligt materiaal klaar in verschillende staat van bewerking. Het materiaal wordt ingedeeld in acht standaardrubrieken: namen e.d., beknopte geschiedenis, gebouwen en materiële cultuur, economie, geestelijk en intellectueel leven (inclusief boekenbezit en liturgie), prosopografie, archivalia en literatuur.
Mochten er collega’s zijn die dit lezen en bereid zijn om een of meer beschrijvingen volgens het gekozen format voor hun rekening te nemen, dan zijn zij van harte welkom. De complete lijst van tertiarissenconventen in het bisdom Utrecht heb ik gepubliceerd in het Jaarboek voor Middeleeuwse Geschiedenis 1 (1998) 241-244. Die conventen die lid waren van het Kapittel van Utrecht, staan opgesomd in de dissertatie van Hildo van Engen, p. 411-414.
2. De Kloosterlijst: Beknopt repertorium van de zevenhonderd middeleeuwse kloosters binnen de grenzen van het huidige Nederland: http://www2.let.vu.nl/kloosterlijst. Dit is een lijst met summiere gegevens van alle plusminus 700 kloosters die er in het middeleeuwse Nederland zijn geweest. De lijst is bedoeld als correctie op het enige totaaloverzicht over Nederlandse kloosters, het Monasticon Batavum van Schoengen, Boeren en De Kok (1941/2). Het is, anders dan het Monasticon Trajectense, geen monasticon dat per klooster streeft naar volledigheid. De bedoeling van het samenstellen van deze lijst is uitsluitend geweest, om zo definitief mogelijk de identiteit vast te stellen van de kloosters en religieuze huizen die er in Nederland in de Middeleeuwen zijn geweest. Een belangrijk onderdeel van de website is dan ook de eliminatielijst, waarin wordt afgerekend met het legioen aan spookkloosters dat de desbetreffende literatuur bevolkt.
Een eerste versie van de Kloosterlijst is eind november 2008 op het web geplaatst. Updates met correcties aangeleverd door vakgenoten zijn voorzien. Als SIGNUM-leden de moeite zouden willen nemen om die kloosters waarmee ze vertrouwd zijn, in de lijst eens door te nemen en mij opmerkingen toe te sturen, zou ik dat zeer op prijs stellen.
Contact: k.goudriaan@let.vu.nl
Koen Goudriaan
28 PROMOTIE-ONDERZOEK VIERA BONENKAMPOVÁ
2009-02-25
’Late Medieval Remembrance of the Dead as a Tool in the Cultural Construction of the Family’
Begeleiders: Prof. Dr. Koen Goudriaan, Dr. Truus van Bueren, Prof. Dr. Jeroen Deploige
Samenvatting
Het institutioneel kader van de dodengedachtenis kon in de middeleeuwen behulpzaam zijn bij de ondersteuning van bewustzijn van verschillende soorten relaties. In de middeleeuwse maatschappij maakte de zorg voor het zielenheil een essentieel deel uit van het bestaan. Er werd van mensen verwacht, dat zij niet alleen voor hun eigen zielenheil zorgden, maar ook voor die van hun verwanten of vrienden. De zorg voor het hiernamaals maakte het mogelijk om de banden tussen de leden van een familie te versterken, zelfs tussen meerdere generaties. Want door de dodengedachtenis werden de levenden en de doden samen verbonden in één gemeenschap. Het doel van mijn onderzoek is te onderzoeken hoe de dodengedachtenis heeft bijgedragen bij het vormen en uitdrukken van identiteit en zelfrepresentatie van families in de late middeleeuwen in twee steden van het graafschap Holland: Delft en Haarlem. Om een compleet beeld te krijgen van de weerspiegeling van de familierelaties in de middeleeuwse dodengedachtenis worden zowel schriftelijke bronnen, vooral administratieve registers van religieuze instellingen zoals grafboeken, memorieboeken met schenkingen, stichtingsaktes en testamenten, als objecten zoals grafzerken, grafmonumenten en schilderijen, bestudeerd. In de kwantitatieve analyse richt ik me op reconstructie van familiegroepen uit de administratieve registers. Dit wordt aangevuld met case studies, waarbij op een aantal families wordt gefocust, wat een diepte analyse mogelijk maakt.
Redactie
29 CONTACTDAG WERKGROEP NORBERTIJNER GESCHIEDENIS
Internationale netwerken in een periode van transformatie
2009-02-25
Zaterdag 9 mei 2009 - Latijnse School en Bergkerk Deventer
Na de zeer succesvolle contactdag in 2008 in de Parkabdij, een van de bekendste norbertijnenabdijen in de Zuidelijke Nederlanden, werd voor 2009 bewust gekozen om onbekend premonstratenzer terrein te verkennen. Hiertoe behoort zeker de Sint-Nicolaas- of Bergkerk in Deventer, in de provincie Overijssel. Slechts weinigen weten dat deze begin 13de eeuw in tufsteen gebouwde en later in baksteen vergrote romaans-gotische kerk, met twee vierkante torens, een premonstratenzer kerkgebouw was. Pas sinds enkele jaren is ze door de gemeente opnieuw opengesteld. Een kans om te benutten, te meer omdat C.M. Hogenstijn, historicus van Deventer, zich onmiddellijk bereid verklaarde zijn volledige medewerking te verlenen. In zijn voordracht legt hij de nadruk op Deventer in de 14de tot midden 16de eeuw. De norbertijnen van Deventer behoorden echter tot de abdij van Varlar in Westfalen. Hiermee betreden we nog meer onbekend terrein. Na een lange zoektocht vonden we Werner Frese, de Duitse historicus uit Münster die voor Germania Sacra deze abdij behandelt, bereid om aan onze grensoverschrijdende nieuwsgierigheid tegemoet te komen en deze nog maar weinig bestudeerde abdij aan ons voor te stellen. De heer Frese zal in het Duits spreken. Na deze beide lezingen en een verzorgde broodmaaltijd bezoeken we dan, onder deskundige leiding, de Bergkerk zelf.
In de namiddag verruimen we onze blik opnieuw tot in Brabant. Bart Minnen licht ons toe hoe in de 15de-16de eeuw de kleine (vandaag Vlaams-) Brabantse norbertijner parochie Wezemaal uitgroeide tot het belangrijkste bedevaartscentrum van Sint-Job in de Nederlanden. In de lezing wordt ingegaan op het samenspel van de verschillende participanten en factoren die de evolutie van de Sint-Jobcultus op lokaal, regionaal en zelfs internationaal vlak hebben beïnvloed.
Tot slot stelt Herman Lambooij zijn vorig jaar verdedigd proefschrift voor over Sibrandus Leo, dat zich concentreert op Friesland in de 16de eeuw. In deze laatste fase van het middeleeuwse kloosterleven schreef Sibrandus Leo een uitgebreide geschiedenis van zijn abdij Lidlum met daarbij ook een beperkte kroniek van de moederabdij Mariëngaarde. Veel aandacht zal worden besteed aan het netwerk dat de auteur om zich heen wist te vormen. De tekstoverlevering van zijn kronieken geeft een onverwacht inzicht in de kerkelijke verhoudingen van de 17de eeuw, met name bij de norbertijnen in de Zuidelijke Nederlanden.
Als plaats van samenkomst kozen we, in de geboortestad van Geert Groote, voor de voormalige Latijnse School. Geen uitzonderlijk monument, maar een unieke instelling met als studenten o.a. Thomas a Kempis, paus Adrianus VI, Erasmus, wellicht ook Nicolaas van Cusa en zelfs Descartes.
Na de contactdag zal een brochure worden gemaakt met de tekst of samenvatting van de lezingen. Prijs: 45 euro. Inschrijven voor Pasen (= 12 april)!
Programma van de contactdag
10.00 u. Ontvangst in de Latijnse School, met koffie
10.30 u. C.M. Hogenstijn: De Gouden Eeuw van Deventer. De stad waarin de Bergkerk floreerde.
11.15 u. Werner Frese: Das Prämonstratenserstift Varlar und sein Priorat in Deventer.
12.15 u. Verzorgde broodmaaltijd
13.15 u. Bezoek aan de Bergkerk onder de leiding van C.M. Hogenstijn
14.45 u. Koffie
15.00 u. Bart Minnen: ’Den heyligen sant al in Brabant stont te Wesemale’. Een norbertijnenparochie als interregionaal centrum van de Sint-Jobsdevotie, 15de-16de eeuw.
15.45 u. Herman Lambooij: Een Friese kanunnik op het breukvlak van twee tijdperken: Sibrandus Leo ca. 1528-1583.
16.30 u. Rondvraag en slot
Inlichtingen: Herman Janssens, Abdijstraat 1, B-3271 Averbode. Tel.: (B) (0) 13 78 04 40; Tel. : (B) (0) 67 89 24 22
E-mail: h.janssens@abdijaverbode.be
www.latijnseschool.nl
De Latijnse School ligt aan de zuidzijde van de Grote of Sint-Lebuïnuskerk. De afstand te voet vanaf het Centraal Station is ca. 15 minuten. In de stad zijn meerdere parkeergarages. Gratis parkeren is mogelijk op de Worp. Dit parkeerterrein ligt op de linkeroever van de IJssel ter hoogte van de Grote Kerk. Er is een voetveer om de IJssel over te steken (retour 1,35 euro).
Redactie
30 CONTRIBUTIE
2009-02-25
De penningmeester van Signum verzoekt de leden om de contributie voor 2009 te voldoen. Omdat Signum in 2008 is overgestapt van een papieren tijdschrift naar een website, heeft het bestuur besloten de contributie te verlagen naar 10 euro per jaar. U wordt verzocht dit bedrag over te maken op girorekening 9194744 tnv ’contributie Signum 2009’ tav Madelon van Luijk, Delfgauw.
Bij overschrijvingen van buiten Nederland moeten de volgende (gewijzigde!) BIC en IBAN-nummers vermeld worden:
BIC INGBNL2A
IBAN NL81INGB0009194744
Bestuur