Congres: Fonder, bâtir, prier. Aux origines des abbayes de moniales cisterciennes dans les Pays-Bas méridionaux (XIIIe siècle)

Stichten, bouwen, bidden. Over de oorsprong van de cisterciënzerinnenabdijen in de Zuidelijke Nederlanden (dertiende eeuw))
Abdij Notre-Dame du Vivier, 11 en 12 december 2025
Het succes van de cisterciënzerinnen in de Zuidelijke Nederlanden in de dertiende eeuw – meer dan veertig kloosters in de bisdommen Luik en Kamerijk – is een krachtige indicator van een veranderende samenleving, die enthousiast was over de nieuwe vormen van spiritualiteit en religieus leven. Toch is het fenomeen verrassend weinig bestudeerd, ondanks de rijkdom aan archeologische en historische bronnen.

Dit congres, georganiseerd op de site van de voormalige abdij Notre-Dame du Vivier, is bedoeld om de redenen voor het succes van de mulieres religiosae vóór 1250 te onderzoeken, de concrete omstandigheden waarin de stichtingen en affiliaties plaatsvonden, evenals de modaliteiten van de institutionele en materiële voortbestaan van de gemeenschappen tot het einde van de dertiende eeuw. Deze verkenning van de aanvangsdecennia zal gebaseerd zijn op een diepgaande dialoog tussen historici en archeologen, wat de kerndoelstelling van dit congres is.

Programma:
Donderdag 11 december 2025
9u30: Onthaal
10u00: Inleiding vanuit het organiserend comité
Sessie 1 – Voorzitter: Marie-Élisabeth Henneau (Universiteit Luik)
10u30: Alexis Grélois (Université de Rouen-Normandie, GRHis) – L’appartenance des moniales à l’ordre cistercien (XIIe-XIIIe siècle): faux débats et vraies questions (De aansluiting van de monialen bij de cisterciënzerorde (12de-13de eeuw): valse debatten en echte vragen)
11u30: Koffiepauze
11u45: Michel Dubuisson (Abbaye de Villers vzw), Patrice Gautier (Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis), Louise Hardenne (Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis) – L’abbaye de La Cambre dans la filiation villersoise (De Abdij van Ter Kameren in de filiatie van Villers)
12u35: Middagpauze
Sessie 2 – Voorzitter: Jeroen Deploige (Universiteit Gent)
13u40: Marie-Christine Laleman (Stad Gent), Els De Paermentier (Universiteit Gent) – L’abbaye de la Byloque à Gand : entre mémoire archéologique et richesse d’archives (De Bijloke-abdij in Gent: tussen archeologische herinnering en archiefrijkdom)
14u30: Pierre-Hugues Tilmant (Agence Wallonne du Patrimoine (AWaP)), Marie Verbeek (AWaP), Sarah Cremer (Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium), Nicolas Ruffini-Ronzani (Universiteit Namen/Rijksarchief te Namen) – Dossier de fondation de l’abbaye Notre-Dame du Vivier : l’archéologie permet-elle de lever un coin du voile? (Stichtingsdossier van de abdij Notre-Dame du Vivier: kan archeologie een tipje van de sluier oplichten?)
15u20: Koffiepauze
15u40: François De Vriendt (Société des Bollandistes) – Mémoire et dévotion dans les communautés féminines du Hainaut et du Namurois. Quelle place pour les figures et les traditions locales? (Herinnering en devotie in de vrouwengemeenschappen van Henegouwen en Namen. Welke plaats voor lokale figuren en tradities?)
16u30: Robin Moens (FWO/KU Leuven) – (Que) des murs spirituels ? La spiritualité des mulieres religiosae clôturées dans et hors de l’espace monastique ((Alleen) spirituele muren? De spiritualiteit van de mulieres religiosae in en buiten de kloosterruimte)
17u20: einde van de eerste dag
18u00: receptie aangeboden door het Agence Wallonne du Patrimoine

Vrijdag 12 december 2025
Sessie 3 – Voorzitter: Geneviève Laurent (SPW, AWaP)
9u00: Philippe Mignot (SPW, AWaP) – L’abbaye de Clairefontaine : données archéologiques sur les origines (De Abdij van Clairefontaine: archeologische gegevens over haar ontstaan)
9u50: Vincent Debonne (Vlaamse Overheid–Agentschap Onroerend Erfgoed), Robin Moens (FWO/KU Leuven) – Des sœurs un peu plus lentes que nous le pensions. L’abbaye cistercienne du Val-des-Vierges près d’Audenarde (Zusters iets trager dan we dachten. De cisterciënzerabdij Maagdendale bij Oudenaarde)
10u40: Koffiepauze
11u00: Bezoek aan de voormalige abdij Notre-Dame du Vivier, onder leiding van de archeologen van het AWaP
12u00: Middagpauze
Sessie 4 – Voorzitter: Mathieu Piavaux (Universiteit Namen)
13u00: Virginie Boulez (SPW, AWaP), Alain Marchandisse (FNRS/Universiteit Luik) – La Paix-Dieu 1240-1244. Fondation d’une abbaye de cisterciennes sous l’épiscopat de Robert de Thourotte. Dialogue des sources historiques et archéologiques (La Paix-Dieu 1240-1244. Stichting van een cisterciënzerinnenabdij onder het episcopaat van Robert de Thourotte. Wisselwerking van historische en archeologische bronnen)
13u50: Marie Demelenne (Koninklijk Museum van Mariemont), Patrice Gautier (Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis), Jean-François Nieus (FNRS/Universiteit Namen) – L’ermite, la dame et les clercs. Aux origines de l’abbaye de L’Olive (Morlanwelz) (De kluizenaar, de dame en de geestelijken. Over de oorsprong van de abdij van L’Olive (Morlanwelz))
14u40: Koffiepauze
15u00: Emmanuel Bodart (Rijksarchief te Namen) – L’abbaye de Félixpré près de Givet. Nouvelles révélations sur sa fondation et sa dotation (1246-1266) (De abdij van Félixpré bij Givet. Nieuwe gegevens over haar stichting en ontstaanspatrimonium (1246-1266))
15u30: Paul Lambrechts (Herita vzw) – L’abbaye d’Herkenrode, un millénaire d’histoire : comment interpréter mythes, fouilles et sources, et comment les incorporer dans un projet pour l’avenir ? (De abdij van Herkenrode, een millennium geschiedenis: hoe mythen, opgravingen en bronnen interpreteren, en hoe deze te integreren in een project voor de toekomst?)
16u00: Benoît Rouzeau (Université de Picardie Jules Verne, Trame UR 4284/ LAMOP UMR 858) – Algemene conclusies
16u30: Einde van het colloquium

Het volledig programma in Frans leest u in de bijlage.

Locatie: Abdij Notre-Dame du Vivier, Rue Notre Dame du Vivier, 153 5024 Namen
Inschrijvingen en inlichtingen: https://agencewallonnedupatrimoine.be/news/fonder-batir-prier/

Organiserend Comité: Aurore Carlier (Société archéologique de Namur), Patrice Gautier (Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis), Xavier Hermand (Université de Namur), Fiona Lebecque (Société archéologique de Namur), Jean-François Nieus (FNRS/Université de Namur), Matthieu Pignot (FNRS/Université de Namur), Nicolas Ruffini-Ronzani (Université de Namur/Rijksarchief), Pierre-Hugues Tilmant (AWaP) en Marie Verbeek (AWaP)